با توجه به اهمیت فناوری اطلاعات و ارتباطات در دوران حاضر و رشد پیوسته، سریع و در عین حال نامتوازن صنعت آی تی ، این بستر به یکی از نقاط بالقوه آسیب پذیر و خطرناک در دنیا تبدیل شده است، که ضرورت توجه و پرداخت سریع و در عین حال هدفمند و معقول به منظور مصون سازی این بستر از تهدیدات موجود در جهت حفظ امنیت ملی و حریم شخصی شهروندان در فضای جنگ و مخاصمات امروز را می طلبد.
دفاع غیرعامل در واقع مجموعه تمهیدات، اقدامات و طرح‌هایی است که با استفاده از ابزار، شرایط و حتی‌المقدور بدون نیاز به نیروی انسانی به صورت خود اتکا صورت‌گیرد چنین اقداماتی از یک سو توان دفاعی مجموعه را در زمان بحران افزایش داده و از سوی دیگر پیامدهای بحران را کاهش و امکان بازسازی مناطق آسیب‌دیده را با کمترین هزینه فراهم می‌سازد. در حقیقت طرح‌های پدافند غیرعامل قبل از انجام مراحل تهاجم و در زمان صلح تهیه و اجرا می‌گردند. با توجه به فرصتی که در زمان صلح جهت تهیه چنین طرح‌هایی فراهم می‌گردد ضروری است این قبیل تمهیدات در متن طراحی‌ها لحاظ گردند.
فصل ۱ – تعاریف و مفاهیم
پدافند غیرعامل : پدافند غیرعامل شامل کلیه اقدامات به منظور حفظ امنیت، ایمنی و پایداری شبکه و تجهیزات وابسته به شبکه
می باشد.
جنگ سایبر : استفاده از کامپیوترها به عنوان یک اسلحه یا به عنوان ابزاری برای انجام کارهای خشونت بار جهت ترساندن و یا تغییر عقیده یک گروه یا کشور است. جنگ سایبر به قصد کارهای سیاسی و یا آرمانی انجام می‌گیرد و مکان‌ها و تأسیسات حیاتی مانند انرژی، حمل‌ونقل، ارتباطات، سرویس‌های ضروری (مانند پلیس و خدمات پزشکی) را هدف قرار می‌دهد و از شبکه‌های کامپیوتری به عنوان بسترهایی جهت انجام این اعمال خرابکارانه استفاده می‌کند.
جرائم سایبر : هرگونه دخل و تصرف غیرمجاز از طریق ورود یا خروج، ضبط و ذخیره، پردازش و کنترل داده ها و نرم افزارهای رایانه ای و ایجاد یا وارد کردن انواع ویروسهای رایانه ای و امثال آن جرم محسوب می شود.
مراکز تحت پوشش :
مراکز حیاتی مراکزی هستند که در صورت انهدام کل یا قسمتی از آنها، موجب بروز بحران، آسیب و صدمات قابل توجه در نظام سیاسی، هدایت، کنترل و فرماندهی، تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی، دفاعی با سطح تأثیرگذاری در سراسر کشور گردد.
مراکز حساس مراکزی هستند که در صورت انهدام کل یا قسمتی از آنها، موجب بروز بحران، آسیب و صدمات قابل‌توجهی در نظام سیاسی، هدایت، کنترل و فرماندهی تولیدی و اقتصادی، پشتیبانی، ارتباطی و مواصلاتی، اجتماعی، دفاعی با سطح تأثیر گذاری منطقه‌ای در بخشی از کشور گردد.
مراکز مهم مراکزی هستند که در صورت انهدام کل یا قسمتی از آنها، آسیب و صدمات محدودی در نظام سیاسی، اجتماعی، دفاعی با سطح تأثیر گذاری محلی در کشور وارد می‌گردد.
سازمان پدافند غیرعامل در حوزه IT
اهداف کلان
۱٫ تأمین امنیت و حصول اطمینان از عدم دسترسی های غیر مجاز به اسرار و اطلاعات کشور (ملی و بخشی)
۲٫ ایمن سازی و حصول اطمینان از پایداری و خلل ناپذیری در فعالیت شبکه های الکترونیکی مدیریت و کنترل کشور(ملی و بخشی)
۳٫ حفظ و تأمین آرامش اجتماعی و عمومی از طریق توسعه اطمینان و اعتماد آحاد جامعه
۴٫ نسبت به صحت و تداوم کارکرد شبکه و سامانه های الکترونیکی سرویس و خدمات عمومی
۵٫ توسعه ظرفیت دفاع الکترونیکی در برابر تهاجم فرهنگی و نرم از طریق شبکه های بین المللی و ملی اینترنت
۶٫ تقویت ضریب امنیت و پایداری در حوزه زیر ساختهای ملی و حیاتی
رسالت
تأمین و توسعه امنیت، ایمنی و پایداری در فضای تبادل اطلاعات کشور.
ماموریت
سیاست گذاری، هدایت، نظارت راهبردی و توسعه امنیت، ایمنی و پایداری فضای تبادل اطلاعات کشور و پشتیبانی از برنامه دستگاه ها و بخش های زیرساختی در جهت کاهش آسیب دربرابر تهدیدات و جنگ از طریق ساماندهی و بکارگیری منابع و ظرفیت های ملی.
راهبردهای اصلی
۱٫ نهادینه سازی فرامین و قانونمندسازی تدابیر مقام معظم رهبری در خصوص پدافند غیرعامل در سازمان ها و دستگاه های ذیربط
۲٫ ساماندهی، انسجام بخشی وهدایت راهبردی مجموعه های علمی، پژوهشی، آموزشی و صنعتی مرتبط با حوزه تخصصی فاوا در راستای تولید و توسعه دانش و فن‌آوری های بومی و ملی مورد نیاز پدافند غیرعامل
۳٫ توسعه امنیت، ایمنی و پایداری در شبکه‌های ارتباطی و الکترونیکی موجود با تأکید بر فن‌آوری‌های بومی
۴٫ نهادینه کردن اصول و ملاحظات پدافند غیرعامل در طرح‌های توسعه شبکه های ارتباطی و الکترونیکی
۵٫ توسعه فرهنگ پدافند غیرعامل و ارتقاء دانش و شناخت مسئولین و کارشناسان حوزه ارتباطات و الکترونیک از پدافند غیرعامل
۶٫ خوداتکایی از دستگاه های پشتیبان آسیب پذیر و خودکفایی از منابع خارجی فن‌آوری ها
۷٫ حمایت از برنامه ایجاد شبکه ملی اینترنت مبتنی بر مولفه های امنیت، ایمنی، پایداری و متکی بر فن آوری های بومی
۸٫ توسعه و تقویت سیستم پست کشور (بهره‌مندی از پست بسیار سریع و امین)
۹٫ بهره‌مندی از شبکه ارتباطی ویژه مدیریت کشور در شرایط بحران جنگ (با مولفه های امنیتی و پایداری و ایمنی بسیار بالا و دسترسی سریع)
۱۰٫ توسعه توان کنترل و مدیریت بحران و برنامه های حراست، حفاظت و ضد جاسوسی
۱۱٫ نهادینه کردن ملاحظات دفاع غیرعامل و امنیت ملی در تعاملات و همکاری با کشورها و شرکت های خارجی در حوزه ICT
نقش پدافندغیرعامل در تامین امنیت فضای تبادل اطلاعات
به هرگونه اقدام با هدف ایجاد اختلال، ناکارآمدی یا محروم سازی از منابع موجود در فضای تبادل اطلاعات، جنگ سایبر اطلاق می گردد.
چنین عملیاتی بطور مشخص با اهداف تهدید امنیت و یا حفظ امنیت در ابعاد ملی انجام می‌پذیرد. جنگ سایبر دارای اهمیت روزافزون برای بخشهای دفاعی و امنیتی، اقتصادی و تجاری، سیاسی، فرهنگی و … است.
لازمه یک دﻓﺎع موفق در ﺟﻨﮓ ﺳﺎﻳﺒﺮ ﻫﻤﺎﻧﺎ ﺑﺎﻻ ﺑﺮدن ﺳﻄﺢ امنیتی ﻋﻨﺎﺻﺮ درﮔﻴﺮ اﺳﺖ و اﻳﻦ مهم ﺟﺰ ﺑﺎ اﻓﺰاﻳﺶ دانش در حوزه سایبر ﻣﻴﺴﺮ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد.
بر اساس اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎی اﻣﻨﻴﺘﻲ قابل قبول، ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﻫﺮ ﻳﻚ از ﻋﻨﺎﺻﺮ درﮔﻴﺮ در ﻓﻀﺎی ﺳﺎﻳﺒﺮ، ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه ارزش ﺧﻮد ﺣﻔﺎﻇﺖ ﮔﺮدﻧﺪ. در ﻏﻴﺮ اﻳﻦ ﺻﻮرت، اﻧﺘﺨﺎب ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎی دﻓﺎﻋﻲ ﭼﻨﺪان ﺑﻬﻴﻨﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ ﺑﻮد و ﺑﺪون ﺷﻚ دارای ﻫﺰﻳﻨﻪﻫﺎی غیر ضرور اﺳﺖ.
بدیهی است آنهایی که ﻗﺼﺪ ﺣﻤﻠﻪ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷند ﺗﺎ دﻧﺪان ﻣﺴﻠﺢ می ﺷﻮند. ﭘﺲ ﺑﺎﻳﺪ اﺑﺘﺪا داراﺋﻲﻫﺎ و ﻋﻨﺎﺻﺮاﺻﻠﻲ و اﺳﺎﺳﻲ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ اﺷﻴﺎء ﻣﻬﻢ در ﻓﻀﺎی ﺳﺎﻳﺒﺮی را ﺗﻌﺮﻳﻒ و ﺗﻌﻴﻴﻦ ﻧﻤﻮده و ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻴﺎﺳﺖﻫﺎی ﻛﻼن و ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ تمامی ﺗﻬﺪﻳﺪات، باید همه ﺗﻤﻬﻴﺪات دﻓﺎﻋﻲ را ﭘﻲرﻳﺰی ﻧﻤﺎﺋﻴﻢ.
انواع حملات
حملات خاموش این حملات شامل فعالیت هایی می شوند که در آنها بدون انجام هرگونه فعالیت ظاهری یا ایجاد تغییرات در سیستم های آسیب پذیر، به آنها نفوذ شده و منجر به سوء استفاده از منابع سیستم می گردد.
حملات فعال این حملات، حملاتی هستند که به سیستم های کامپیوتری زیرساختهای حیاتی نفوذ می‌کنند و می‌توانند اطلاعات حساس را دستکاری کنند و باعث بروز حوادث و فجایع ملی و جبران ناپذیر می گردند. از اهداف آنها می‌توان، از کار انداختن شبکه های خدماتی عمومی مثل شبکه برق، گاز و … و همچنین ایجاد وحشت و ترس در جامعه و کاهش میزان اعتماد به دولت و نظام را برشمرد.
آناتومی و مراحل یک حمله
۱- ابتدا یک هدف مشخص تعیین می‌شود که می‌تواند قسمتی از یک زیرساخت حیاتی مانند شبکه راه‌آهن، شبکه برق، شبکه ATM و یا وب سایت های دولتی باشد.
۲- مهاجم‌ها شروع به جمع‌آوری اطلاعات می‌کنند.
- از طریق شبکه اینترنت/ مقالات/ مطالعات و …
- از طریق وب سایت های هدف.
- انجام آزمایش‌های تست نفوذ بر روی وب.
- شناسایی مؤلفه های تکنیکی هدف مانند سیستم عامل و …
- جمع‌آوری اطلاعات از طریق مهندسی اجتماعی (توسط کارکنانی که در آن ساختار کار می‌کنند)
۳- حمله سایبر اتفاق می‌افتد.
- بعد از اینکه دسترسی حاصل شد، ممکن است که حمله تا مدتی نگهداشته شود.
- ممکن است که حمله موفقیت آمیز بوده و یا شکست بخورد.
- اگر حمله موفقیت آمیز باشد، هکر آن را از طریق مالتی مدیا منتشر و یا ردپا و اثر خود را مخفی می‌کند.
۴- تحقیق و بررسی جهت حملات دیگر انجام می‌گیرد.
مراحل دفاع
همواره اشکال متفاوتی در برخورد با فعالیت های مجرمانه در یک فضای سایبر وجود دارد. در اینجا لازم است که دو مرحله از مراحل دفاع بررسی شود.
۱٫ جلوگیری
عبارت است از شناسایی راه‌های نفوذ وحمله و مقابله با آنها جهت افزایش ضریب امنیت، ایمنی و پایداری .
از جمله روشهای جلوگیری می توان به موارد ذیل اشاره نمود:
طراحی امن و ایمن و پایدار سیستم ها
در صورتیکه امنیت جزو معیارها و اصول طراحی سیستم‌ها، قرار بگیرد، سیستم‌ها بسیار امن تر و ایمن تر و پایدارتر از قبل خواهند بود.
متوقف نمودن حملات
از دیگر راه های جلوگیری از حملات، متوقف نمودن آنها می باشد این روش از طریق استفاده از تجهیزات پیشرفته امنیتی و وضع قوانین لازم، میسر است.
۲٫ مدیریت حادثه ، محدود کردن خرابی ها
روش های مدیریت حوادث و محدود نمودن اثرات زیانبار حوادث، راه هایی هستند که با استفاده از آنها می‌توانیم اثر حملات صورت گرفته را در کمترین زمان کاهش دهیم.
تعیین آثار، نشانه‌ها و هشدارها
بدین معنی که وقتی حمله ای اتفاق می‌افتد، ابتدا در گام اول باید آثار و خطراتی که این حمله می‌تواند داشته باشد را شناسایی کنیم، زیرا با شناسایی آثار یک حمله می‌توانیم از پیامدهای حملات دیگر و خطراتی که ممکن است ایجاد شوند، جلوگیری کنیم.
امن، ایمن و پایدار کردن سیستم ها
جهت جلوگیری از نفوذهای بیرونی، ضروری است تا موانعی ایجاد کنیم. از قدیمی ترین موانع نفوذ ، استفاده از کلمه عبور است که البته روش های جدیدتر، استفاده از تکنیک هایی مانند دیوار آتش و یا پروکسی سرور ها است. البته همان طور که شیوه های رمزنگاری شکست خوردند، شیوه های جدید نیز می‌تواند منجر به شکست شوند. در مورد حملات فیزیکی نیز لازم است که ابتدا تمام حملات و نفوذهایی که می‌تواند انجام شود را، شناسایی کنیم. مثلاً در مورد یک شبکه اطلاعاتی، باید استراتژی های فیزیکی مناسب جهت امن، ایمن و پایدار نمودن مراکز داده آن اتخاذ نمود.
خاموشی و تخصیص مجدد
یک راه حل دیگر این است که سیستم به طور کامل یا به طور جزئی خاموش شود و دوباره تخصیص مجدد شود. سیستمی که متوجه شود تحت یک حمله قرار دارد، باید موانع و دفاع هایی از خود را بنا نهد که شاید در مواقع عادی از آنها استفاده نمی‌کند و سعی کند قسمتهایی از سیستم را که مواجه با حمله شده‌اند، ایزوله کند. البته مراحل خاموش کردن و تخصیص دهی مجدد باید به صورت بلادرنگ و به سرعت انجام گیرد.
پشتیبانی
نکته قابل توجه این است که باید همواره از اطلاعات جمع‌آوری شده، قبل از هر حمله‌ای پشتیبانی کنیم. این تاکتیک از طریق تهیه نسخه پشتیبان اطلاعاتی که ذخیره شده‌اند، به دست می‌آید. بسیاری از روشهای دفاع، نیاز به این دارند که حالت صحیح سیستم قبل از حمله را، جهت تسهیل در بازیابی و تجدید مجدد بدانند. این روش برای مواقعی است که حملات براساس نقطه شروع دقیق و مشخصی انجام می‌شود و پشتیبان‌ها به طور منظم گرفته می‌شوند. بسیاری از حملات موذیانه به کندی و بطور محرمانه، مشکلات زیادی را نسبت به زمانی که اطلاعات سالم بودند، ایجاد می‌کنند (یعنی در اینگونه از حملات ما زمان دقیق سالم بودن اطلاعات را نداریم و تاثیر حملات هنوز ایجاد نشده است). در این حالت، جهت ایجاد فضای سالم، سیستم های سازمان باید خودشان برنامه هایی برای تهیه نسخه پشتیبان داشته باشند.
جمع بندی:
۱٫ ﺗﻬﺪﻳﺪ و ﺟﻨﮓ ﺳﺎﻳﺒﺮی را ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻪ اﻧﺪازه جنگ ﻓﻴﺰﻳﻜﻲ ﻣﻬﻢ ﭘﻨﺪاﺷﺖ.
۲٫ ﻓﻀﺎی ﺳﺎﻳﺒﺮی را می بایست جامع و شامل کلیه عناصر فیزیکی و غیر فیزیکی، نیروی انسانی و … ﺗﺼﻮر ﻧﻤﻮد.
۳٫ ﻋﻠﻲرﻏﻢ ﺧﺎﻟﺺ داﻧﺴﺘﻦ ﻓﻀﺎی ﺳﺎﻳﺒﺮی، بر نقش ﻓﺎﻛﺘﻮر اﻧﺴﺎنی تاکید ویژه شود.
۴٫ ﻣﺴﻠﻤﺎً ﻛﺸﻮرﻫﺎﺋﻲ آﺳﻴﺐﭘﺬﻳﺮﺗﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ به شبکه های فناوری اطلاعات نا امن اتکای بیشتری دارند.
۵٫ با توجه به گسترش روز افزون کاربری و کاربران ﻓﻀﺎی ﺳﺎﻳﺒﺮی در اﻳﺮان، نیاز به اﻓﺰاﻳﺶ ﺗﻮاﻧﻤﻨﺪیﻫﺎی امنیتی بومی ﻛﺸﻮرﻣﺎن ﺑﺴﻴﺎر ﻣﺤﺴﻮس اﺳﺖ.
۶٫ می بایست به شاخصه امنیت(امنیت، ایمنی و پایداری) همپای شاخصه توسعه توجه شود.
۷٫ با توجه به عقب ماندن شاخصه امنیت نسبت به توسعه در کشور می بایست در حداقل زمان ممکن اقدامات مقتضی صورت پذیرد.
جمع آوری و ویراستاری : علی نژادمزارع
